« اخبار صنعت» در مورد چگونگی حل معمای ناترازی بین تولید و مصرف بنزین گزارش می دهد؛
ساخت پالایشگاه، واردات یا مدیریت مصرف؟
اخبار صنعت-جلیل صبایی: خام فروشی نفت در ازای سادگی، مضراتی را برای کشور به همراه دارد؛ چراکه بهراحتی تحریمپذیر است و سبب وابستگی بودجه کشور به درآمدهای آن میشود. از طرف دیگر با خام فروشی نفت، کشور از توسعه زنجیره ارزش نفت خام و فواید تولید فرآوردههای با ارزشافزوده بیشتر نسبت به نفت خام محروم میشود. در واقع توسعه زنجیره ارزش نفت خام به سبب تولید محصولات متنوع و با دامنه کاربرد وسیع موجب رونق صنایع مختلف کشور میشود و به سبب معاملات خرد و متنوع امکان فروش و بازاریابی آن در شرایط تحریم و غیر تحریم راحتتر از نفت خام است.
بر اساس تجربیات دولتها در مقابله با تحریمها، میتوان سه راهبرد اصلی یعنی «دور زدن تحریمها»، «برداشتن تحریمها» و «بیاثر کردن تحریمها» نام برد. راهبرد اول یعنی «دور زدن تحریمها» به علت نحوه عملکرد غیرشفاف، با شناسایی شدن، کاربرد خود را از دست میدهد و نمیتواند در بلندمدت اثرگذار باشد. راهبرد «برداشتن تحریمها» نهتنها تحریمهای مختلف از جمله تحریمهای بانکی و نفتی اعمال شده علیه کشور را برطرف نکرد، بلکه سبب تحمیل آثار سویی بر اقتصاد کشور هم شد. در مقابل این راهبردها، راهبرد «بیاثر کردن تحریمها» با توسعه زنجیره ارزش نفت خام و افزایش ظرفیت پالایشی قرار دارد.
تا قبل از تحریمها، از حدود ۴ میلیون بشکه در روز نفت خام تولیدی حدود ۲.۳ تا ۲.۵ میلیون بشکه در روز آن صادر میشد و مابقی هم بهعنوان خوراک واحدهای پالایشگاهی کشور استفاده میشد. اما بعد از اعمال تحریمهای نفتی علیه کشور، صادرات نفت خام به حدود یک میلیون بشکه در روز کاهش یافت. چراکه صادرات بیش از ۲ میلیون بشکه در روز نفت خام، مشخص بودن مقاصد صادراتی و خواص شیمیایی و فیزیکی نفت کشور توسط آمریکا قابل رصد بود و این مسئله امکان تحریمهای مالی و بیمه و همچنین تحریم کشتیها را افزایش میداد.
وزارت نفت دولت سیزدهم در حالی شهریور ۱۴۰۰ سکان هدایت این ابروزارتخانه کشور را بهعهده گرفت که تولید نفت حدود ۲ میلیون بشکه در روز بود و همین موضوع به تنزل جایگاه ایران در میان غولهای نفتی جهان منجر شده بود.
حل این معضل با روی کار آمدن دولت سیزدهم در اولویت قرار گرفت تا آنجا که «جواد اوجی» هنگام نشستن بر کرسی هدایت وزارت نفت، ضمن تشریح برنامههای خود در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی، اظهار داشت: حداکثر ظرفیت نفت خام و میعانات گازی پالایشگاهها اکنون نزدیک به ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه است که کف این ظرفیت به سه میلیون و ۴۰۰ تا سه میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز میرسد.
وی یادآور شد: جمهوری اسلامی ایران ظرفیت مطلوبی در مخازن نفتی دارد و بیش از ۱۵۰ میلیارد بشکه نفت قابل برداشت داریم که اگر بنا را بر تولید صیانتی از این مخازن بگذاریم، ظرفیت خوبی هم در حوزه تولید خواهیم داشت.
اوجی ادامهداد: با برنامههای بخش بالادست، بیشک در چهار تا پنج سال آینده افزایش ظرفیت تولید نفت اتفاق میافتد (هم در میدانهای مشترک و هم میدانهای مستقل) که با افزایش ظرفیت تولید میتوانیم ظرفیت پالایشی کشور را افزایش دهیم و تضمین امنیت انرژی را پی بگیریم و در کنار آن صادرات نفت را هم داشته باشیم.
موضوعی که «محسن خجستهمهر» مدیرعامل شرکت ملی نفت هم بر آن صحه گذاشت و در رویداد «گام معکوس بهبود بهرهوری در عملیات حفاری» عنوان کرد: ظرفیت تولید نفت ایران قبل از تحریم سه میلیون و ۸۳۸ هزار بشکه در روز بود، اما بعد از خروج آمریکا از برجام، این ظرفیت تولید یک میلیون بشکه افت کرد. دولت قبل بخشنامه زده بود که تعمیرات اساسی را رها کنید و همین عامل موجب افت ظرفیت شد، اما با روی کار آمدن دولت سیزدهم، در مدت ۶ ماه و با هزینهکرد ۵۰۰ میلیون دلار، توانستیم ظرفیت تولید را به گذشته برگردانیم.
این در حالی است که عربستان با تولید ۸ میلیون و ۹۶۷ هزار بشکه در روز و عراق با تولید ۴ میلیون و ۲۷۷ هزار بشکه در روز در جایگاههای اول و دوم قرار دارند و امارات با تولید ۲ میلیون و ۹۱۳ هزار بشکه در روز در جایگاه چهارم و کویت با تولید ۲ میلیون و ۵۵۴ هزار بشکه در روز در جایگاه پنجم قرار گرفتهاند.
شایان ذکر است ۱۳ کشور الجزایر، آنگولا، کنگو، گینه استوایی، گابن، ایران، عراق، کویت، لیبی، نیجریه، عربستان، امارات و ونزوئلا عضو اوپک هستند که هشت کشور عضو در این ماه افزایش تولید داشتند و بیشترین افزایش به مقدار ۱۴۸ هزار بشکه در روز به ایران تعلق دارد. پنج کشور باقیمانده نیز کاهش تولید داشتند که بیشترین کاهش به میزان ۸۸ هزار بشکه به عربستان اختصاص یافته است.
افزایش ظرفیت پالایشی در دولت سیزدهم
یکی از برنامههای دولت سیزدهم افزایش افزایش ظرفیت پالایشی کشور در بخش نفت خام است تا از خام فروشی جلوگیری کند و آورده بیشتری برای کشور داشته باشد به طوری که ظرفیت پالایشی کشور به روزانه ۲ میلیون و ۲۸۶ هزار بشکه نفتخام و میعانات گازی در ۱۰ پالایشگاه مدرن کشور در این دولت با رشد ۶ درصدی همراه بوده و سبب تولید ۱۱۵ میلیون لیتر بنزین بهعلاوه ۱۱۲ میلیون لیتر گازوئیل با کیفیت شده است..
این آمار کمسابقه در شرایطی بهثبت رسیده که مصرف بنزین کشور پس از کنترل کرونا، با رشد بیش از ۱۳درصدی روبهرو شد. در همین مدت، شرکت تامین و توزیع انتقال ۶ میلیارد لیتر فرآورده نفتی از طریق بیش از ۴هزار و ۵۰۰ جایگاه عرضه سوخت و جابهجایی ۱۳۵ میلیارد لیتر فرآورده نفتی در شعاع ۵۰۰ کیلومتری توسط ناوگان عظیم جادهای کشور را بر عهده داشتهاست.
همچنین افزایش مصرف در بنزین بخصوص در دو سال گذشته قابل توجه بوده به طوری که در سال ۱۴۰۱ به نسبت ۱۴۰۰، ۱۹ درصد افزایش و در سال ۱۴۰۲ به نسبت سال ۱۴۰۱، ۱۳ درصد افزایش مصرف را تجربه کرده است.
احیای پالایشگاهسازی در دولت سیزدهم
ریشه ناترازی بین تولید و مصرف بنزین، بیتوجهی به احداث پالایشگاه و پتروپالایشگاه در دوران هشتساله دولت قبل و وزارت بیژن نامدار زنگنه است.
طبق اظهار نظر مسئولان، مصرف بنزین در حال حاضر از تولید آن در کشور پیشی گرفته، با این دست فرمان، کشوری که زمانی صادرکننده بنزین بوده در حال تبدیل شدن به واردکننده بنزین است. بررسی عوامل بروز این پدیده یکی از نکاتی است که سیاستگذاران باید به آن توجه داشته و در راستای حل مشکلات این پدیده برنامهریزی کنند.
از طرفی تولید بنزین در کشور نیز با وجود رشد حدود ۲۰ درصدی در سه سال گذشته طبق آمار وزیر نفت، به ۱۱۴ میلیون لیتر در روز رسیده و حتی وزارت نفت توانسته در دوران پیک مصرف نیز تامین بنزین را به بهترین نحو انجام دهد و کشور دچار مشکل نشود.
برای حل مساله بنزین سه سناریوی ساخت پالایشگاه، واردات بنزین و مدیریت مصرف، پیش روی دولت قرار دارد.
اگر دولت بخواهد یک پالایشگاه در مقیاس پالایشگاه اصفهان بسازد، نیازمند به حداقل ۵ سال زمان و ۱۰ میلیارد دلار سرمایهگذاری بوده که باتوجه به میزان زمان و حجم سرمایه گذاری مورد نظر، رسیدن به این مطلوب راه درازی دارد اما برای کشور این موضوع امری حیاتی است. واردات نیز باعث ارز بری از کشور، کسری بودجه و در نهایت تورم خواهد شد. چنانچه اگر دولت بخواهد ناترازی بنزین را با واردات جبران کند، باید ارز زیادی برای فقط بنزین کنار بگذارد. مورد بعدی، توجه به مدیریت مصرف است که شامل موضوعاتی نظیر اسقاط خودروها، تولید و واردات سالانه یک میلیون خودروی باکیفیت، ارتقای پالایشگاههای موجود، توسعه سوختهای جایگزین CNG و جلوگیری از قاچاق بنزین میشود که در این پرونده به موارد مذکور خواهیم پرداخت.
چرا پالایشگاه سازی در کشور صورت نگرفت؟
پالایشگاه سازی یکی از راهکارهای جلوگیری از ناترازی بنزین است اما این سناریو بلند مدت است. با این حل چه شد که پالایشگاه سازی در کشور صورت نگرفت؟ قطعا یکی از اصلیترین عوامل آن، وزیر سابق نفت بیژن زنگنه است. بیژن زنگنه اساسا پالایشگاه سازی را کثافت کاری می خواند حتی اخیرا نیز به این موضوع اشاره مجدد کرده و آن را غیر اقتصادی خوانده است.
در صورتی که چین با واردات ۱۱.۴ میلیون بشکه در روز نفت خام و پالایش بیش از ۱۷ میلیون بشکه، نمونهای از کشورهای پیشرو در حوزه توسعه زنجیره ارزش نفت خام است. چین طی سالهای ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ با سرمایهگذاری بیش از ۵۸ میلیارد دلاری برای ساخت پالایشگاه، حدود ۲.۴ میلیون بشکه در روز به ظرفیت پالایشی خود افزوده است و قصد دارد تا ۲۰۲۵ ظرفیت پالایشی خود را به ۲۰ میلیون بشکه در روز افزایش دهد. پالایشگاههایی همچون ژیجیانگ (فاز اول و دوم) و هنگلی با ظرفیتهای ۲۰ و ۴۰ میلیون تن در سال و حجم سرمایهگذاری ۱۱.۴ و ۲۴ میلیارد دلار نمونههایی از طرحهای به بهرهبرداری رسیده طی سالهای ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲ هستند.
پالایشگاه سازی در دولت سیزدهم
دولت سیزدهم توجه به تکمیل پروژههای پالایشی را از اولویتهای خود میداند به طوری که جواد اوجی وزیر نفت در این باره گفت: توسعه ظرفیت پالایش و پتروپالایش نفت خام و میعانات گازی کشور قریب به ۳.۲ میلیون بشکه در روز است و نفت و میعانات گازی تولیدی خود را اکنون بهصورت نفت خام صادر میکنیم. این خامفروشی افزون بر اینکه ما را از ایجاد ارزش افزوده بینصیب میکند، در سالهای اخیر پاشنه آشیل کشور و سبب آسیبپذیری کشور در حوزه تحریمها شده است. افزون بر اینها با توجه به شدت مصرف انرژی در کشور، بهمنظور تأمین امنیت انرژی کشور و پوشش کامل نیاز داخلی به فرآوردههای نفتی، احداث پالایشگاههای جدید ضرورتی انکارناپذیر است که مکرر مورد تأکید رهبر انقلاب و ریاست جمهوری نیز بوده است.
۸ طرح پالایشی و پتروپالایشی در حال اجرا
به گفته وزیر نفت، از ابتدای استقرار دولت سیزدهم، توجه ویژهای به این امر شد و خوشبختانه ما اقدامهای متعددی را در طول یک سال و نیم گذشته انجام دادیم. در چهارچوب قانون حمایت از توسعه صنایع پاییندستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایهگذاری مردمی، ۸ طرح پالایش و پتروپالایش میعانات گازی و نفت خام با ظرفیت ۱۴۶۰ هزار بشکه در روز و سرمایهگذاری ۲۸.۶ میلیارد دلار در دست پیگیری و اجرا است.