سوزندوزی، خامهدوزی، سیاهدوزی، پریواردوزی، حصیربافی، سفالگری، زیورآلات سنتی، سکهدوزی و گلیمبافی، هنر دست زنان و مردان منطقه سیستان و بلوچستان است. نقشهایی که برای تزیین لباسها، گلیم، جاجیم یا سفال کار میشود، برگرفته از جان و دل مردم این دیار است و از هزاران سال پیش باقی مانده است.
به گزارش ایسنا، «سوزندوزی» سیستان و بلوچستان شهرت جهانی دارد. زنان این استان ماهها برای سوزنزدن روی پارچه زمان میگذارند و بسیاری از آنها این هنر را از کودکی و از مادربزرگ یا مادر خود یاد میگیرند و معمولا هم لباسهایشان را خودشان میدوزند. بنا بر کمکار یا پرکار بودن سوزندوزیهایی که روی لباسها انجام میشود، قیمتهای متفاوتی دارند. زنان این خطه بهجز لباس، هنر سوزندوزی را روی رومیزی، سجاده، کوسن، روتختی، جانماز و سفره عقد هم انجام میدهند.
برای آنکه همه قدرت خرید این هنر را داشته باشند بخشی از سوزندوزی را روی حاشیه شال یا لباس کار میکنند و آن را در نمایشگاهها و فروشگاهها عرضه میکنند. اسپکه، بمپور، فنوج، ایرانشهر، پیپ، مته سنگ، چانف، نیکشهر، روستاهای ایرندگان و مارندگان خاش، جالق، سوران، گشت، کلهگان سراوان و زاهدان از عمدهترین مراکز سوزندوزی استان سیستان و بلوچستان هستند.
سیستان یکی از بزرگترین مراکز تولید ابریشم بوده
«خامکدوزی» یا «خمکدوزی» واژه محلی است که برای «خامهدوزی» استفاده میشود، البته به این هنر، سفیددوزی نیز میگویند. از این هنر در تزیین لباس، جانماز، کوسن و رومیزی استفاده میشود. این هنر با تاریخ ظهور ابریشم در سیستان برابر است. در نخستین نوشتههای اسلامی، سیستان محل تولید بهترین بافتههای ابریشمی و پشمی بوده است. سیستان با داشتن باغهای فراوان توت یکی از بزرگترین مراکز تولید ابریشم بوده است. منابع تاریخی از وجود کارگاههای تولید پیله و ابریشم در روستای «چلنگ» زابل حتی در ۱۰۰ سال قبل خبر میدهند. اوج این هنر مثل دیگر هنرهای سیستان را میتوان به دوره اشکانی و ساسانی نسبت داد. علت نامگذاری خامهدوزی این است که ابریشم بهصورت خام، یعنی بدون هیچ پرداخت و اعمالی مانند رنگرزی، پخت یا سفیدکاری استفاده میشد.
سوزندوزی/ عکس از کبریا حسین زاده
«سیاهدوزی» نیز نوعی سوزندوزی است که برای تزیین پیشسینه و سرآستین لباسها در سیستان و بلوچستان به کار میرود. برای این نوع دوخت فقط از نخ سیاه که معمولا ابریشمی است، استفاده میکنند. این نوع دوخت بهشکل دندانموشی بههم چسبیده است و نقشهایی که روی لباس پیاده میشود، بهصورت مثلث است.
هنر رایج بومی در سراوان و ایرانشهر
«پریواردوزی» که «پلیوار» نیز نامیده میشود، نوعی گلدوزی روی پارچه است. نخ، پارچه و سوزن مواد اولیه و ابزار لازم این کار است. این نوع دوخت مستقیما روی پارچه انجام میشود و مانند سوزندوزی بلوچ به پارچهای با تار و پود منظم و عمود بر هم نیازی نیست. زمینهی کار، پارچه است که فقط قسمتهایی از کل زمینه با دوخت پر میشود. این هنر در میان اهالی بومی رایج است و در روستاهای شهرستان سراوان و ایرانشهر به کار میرود.
پریوار بیشتر روی حاشیه روسری و اشارپ زنان بلوچ (شال بلندی که روی دوش میاندازند) به کار میرود. در برخی مناطق مانند ایرندگان، پریواردوزی روی لباس و در قسمت پیشسینه، سرشلوار و دور آستین دوخته میشود. همچنین در روستاهای چانف و شکین با استفاده از نخ ابریشم روی کلاه، عرقچین، سرمهدان، بازوبند و جلد دعا گلدوزی میکنند.
هنری به پیشینه شهر سوخته و دریاچه هامون
برای آنکه هنرمندان حصیرباف استان را بشناسید، کافی است به دستان زِبر آنها نگاه کنید. آنها با بریدن و جمعآوری شاخ و برگهای درختی محلی به نام «داز» که آن را مقدس میدانند، حصیر میبافند. حتی از دانه میوه این گیاه برای ساختن تسبیح و گردنبند استفاده میکنند.
پیشینه حصیربافی با قدمت شهر سوخته و دریاچه هامون عجین شده و جایگاه ویژهای در زندگی مردم سیستان و بلوچستان داشته است. مردم منطقه سیستان با گویش محلی خود به این هنر «خولکبافی» و مردم منطقه بلوچستان به آن «تگرد» میگویند. خولکبافی از ساقههای نی و تگرد از برگ درختان خرمای وحشی «داز» بافته میشود. محصولات تولیدی حصیربافی سیستان شامل پرده، سایبان و توتن «نوعی قایق حصیری» و همچنین از محصولات حصیربافی بلوچستان روپگ «جارو»، پروند «کمربند جهت بالا رفتن از درخت خرما»، سواس «صندل»، سمان «زیرانداز»، سفت «جانماز»، کچو «خورجین»، کپات «سبد کوچک» است. این حصیرها در زندگی امروز کاربرد زیادی دارد و برخی مردم شهرنشین از زیراندازهای حصیری بهعنوان سفره استفاده میکنند.
حصیربافی زنان سیستان و بلوچستان/ عکس از کبریا حسین زاده
مهمترین مناطق تولید حصیربافی سیستان در شهرستان زابل و روستاهای حاشیه کوه خواجه است. از مناطق تولیدی حصیربافی بلوچستان نیز نیکشهر، سراوان و سرباز است. نمونههایی از انواع حصیربافی در کاوشهای شهر سوخته بهدست آمده که در موزه منطقهای جنوب شرق ایران در زاهدان بهنمایش درآمده است.
سابقه هفتهزار ساله در سفالگری
«سفال» در بلوچستان با نام روستای کلپورگان معروف است. این روستا در نزدیکی شهر مرزی سراوان قرار دارد و سابقه هفتهزار ساله در سفالگری دارد. زنان بلوچ با استفاده از خاک رس اطراف محل سکونتشان، ظرفهای سفالی درست میکنند. ظرفهایی که با این نوع خاک ساخته میشود، ابتدا به رنگ خاکستری است و بعد از آنکه در کوره پخته میشوند به رنگ قرمز درمیآیند.
این ظروف به لیل شکل بدویشان، در دکور خانههای مدرن به کار برده میشوند. ساخت سفال در حال حاضر در کلپورگان، سراوان، روستای کوه متیک سرباز و هلونچکان نیکشهر انجام میشود. کوزه، بشقاب، کاسه، قندان، سینی، گلدان، قوری، اسپند دودکن، خمیردان و جاماستی محصولاتی هستند که زنان بلوچ آنها را درست میکردند و همچنان به این کار ادامه میدهند.
زنان سفالگر کلپورگان برای این کار از چرخ سفالگری استفاده نمیکنند، بلکه سفالها را با دست درست میکنند و برای تزیین سطحشان، از اشکال خاص هندسی که قدمتی چند هزار ساله دارد، استفاده میکنند. آنها از آب «تیتوک» سنگی که از کوه بیرک بهدست میآید، استفاده و بهوسیله یک تکه نازک چوب خرمای وحشی که به اندازه چوب کبریت است، سفالها را تزیین میکنند. رنگ این نقوش قبل از پخت سفال، قهوهای متمایل به قرمز است که براثر حرارت به رنگ سیاه درمیآید.
زیورآلات سنتی اغلب برای خودآرایی استفاده میشود که گاه ریشههای مذهبی نیز دارد. زیورآلات منطقه سیستان و بلوچستان که تاریخچه بیشتر نگارهها، نقشها و روشهای تزیین آنها به روزگار باستان برمیگردد بهعنوان بخشی از بهای عروسی توسط خانواده داماد به عروس داده میشود. تاریخچه هنر زیورآلات سنتی در این منطقه آمیزهای از هنر میناکاری، مرصعکاری، مشبککاری، منبت کاری و کندهکاری است. این هنر بیش از ۵۰ گونه مختلف دارد که میتوان به «گوشواره»، چوری «النگو»، سربند، کپگو «گردنبند» و تاسنی «سنجاق سینه» اشاره کرد. وجود کورههای ذوب فلز در این منطقه که شاید قدیمیترین کورههای ذوب فلز در جهان باشند، نشاندهنده قدمت هنر فلزسازی در سیستان و بلوچستان است.
صنایع دستی برای جشنها و مراسم شادی
«سکهدوزی» بهدلیل مصارف تزیینی و زینتیاش بعد از سوزندوزی جایگاه ویژهای در صنایع دستی دارد که مردم منطقه از آن برای تزئین خانههایشان بسیار استفاده میکنند. حتی در تنها هتل ایرانشهر هم میتوان نمونههای بسیاری از این هنر را دید. البته این هنر بیشتر در جشنها، مراسم شادی و ازدواجها استفاده میشود. در این هنر از موادی مثل آیینههای ریز و درشت، پولک، منجوق و مروارید، خرمهره، دگمه صدفی، نوار یراق، پارچه، سکه و صدف استفاده میشود. مردم این منطقه نمونههایی از سکهدوزی را بر گردن شتر میاندازند یا رختخواب عروس را با آن تزیین میکنند.
با آمدن سکاها به سیستان و بلوچستان تحول بزرگی در این منطقه ایجاد شد، کمترین این تحولات بافتههای منطقه بود که تحت تأثیر هنر آنها قرار گرفت. این قوم در قرن پنجم قبل از میلاد قالی، گلیم و نمد تولید میکردند. شهرت بافتههای سیستان در دوره اسلامی نشان از یک هنر پرسابقه و کهن دارد. مردم این منطقه نیز مانند سایر اقوام کوچ در چادر زندگی میکردند و از گلیم بهعنوان زیرانداز، پشتی، سفره آرد و نان، خورجین و کیسههای نمک استفاده میکردند و برای تزیین آن از خرمهره، صدف، سکه، منگوله و سنگهای زینتی بهره میبردند. ترکیببندیهای ساده منقش به نگارههای گیاه گونه در نمکدانهای بلوچ که به نهایت خلوص رسیده، همراه با رنگهایی چند که عمدتا تیره و خاکفاماند، به فرشهای آنها عمق و معنای خاصی بخشیده است. نقوش گلیم سیستان بهصورت هندسی، ذهنی و راهراه برگرفته از محیط جغرافیایی است. رنگبندی تیره، گلیم این منطقه را از گلیمهای مناطق دیگر متمایز میکند.
- ضمن تشکر از بیان دیدگاه خود به اطلاع شما رسانده می شود که دیدگاه شما پس از تایید نویسنده این مطلب منتشر خواهد شد.
- دیدگاه ها ویرایش نمی شوند.
- از ایمیل شما فقط جهت تشخیص هویت استفاده خواهد شد.
- دیدگاه های تبلیغاتی ، اسپم و مغایر عرف تایید نمی شوند.
همراهی کانون جهانگردی و اتومبیلرانی
با مسافران نوروزی
کانون جهانگردی و اتومبیلرانی جمهوری اسلامی ایران، همچون سالهای گذشته با بهکارگیری تمام نیروهای خود در واحد امدادخودرو و سامانه جامع اطلاعرسانی گردشگری کشور، در تمام ساعات شبانهروز، همراه مسافران نوروز 1396 است.
بهگزارش اخبارصنعت بهنقل از روابطعمومی کانون جهانگردی و اتومبیلرانی، امدادخودروی کانون، با بهرهگیری از 1400 نفر نیروی امدادی متخصص، 66 نمایندگی، 22 شرکت امدادی تحتپوشش، 93 تعمیرگاه، 88 پایگاه چادر امدادی، 790 دستگاه خودروی امدادی سبک و سنگین و 16 گروه خودروساز، نوروز امسال، بهصورت شبانهروزی در سراسر ایران، به هموطنان و گردشگران خدمات امدادی عرضه میکند.
همچنین سامانه 09629، در تمام طول شبانهروز، اطلاعات موردنیاز مسافران را در اختیار آنان قرار میدهد.
جاذبههای تاریخی، طبیعی، مذهبی، موزهها، اماکن اقامتی، اطلاعات راهها، وضعیت آبوهوا و مسیرهای دسترس به شهرها و مناطق مختلف کشور ازجمله اطلاعاتی است که سامانه جامع اطلاعرسانی گردشگری کشور به گردشگران عرضه میکند.
مسافران نوروزی میتوانند برای دریافت خدمات امدادخودروی کانون جهانگردی و اتومبیلرانی و اطلاعات گردشگری در سراسر کشور، با شمارهتلفنهای 6423 (021) و 09629 تماس حاصل کنند.
در کنار این خدمات سامانه 09669 قادر است مواردی چون شکایات، پیشنهادها، تقدیر و تشکر از مراکز گردشگری و اماکن اقامتی سراسر کشور را بهثبت برساند و به مراجع ذیربط ارجاع دهد.
**********
7هزار غرفه صنایعدستی میزبان گردشگران نوروزی
در سراسر ایران
مدیرکل صادرات معاونت صنایعدستی و هنرهای سنتی کشور از برپایی 7هزار غرفه صنایعدستی در نوروز 96 در سراسر ایران و در 31 استان کشور خبر داد.بهگزارش ستاد خبری نوروز سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری، پویا محمودیان مدیرکل صادرات معاونت صنایعدستی و هنرهای سنتی کشور، درباره برپایی این بازارچههای صنایعدستی گفت: «نوروزی که به ایرانیان ارث رسیده، فرصت شگفتی است که باید از آن بهره ببریم و با اهدای صنایعدستی به یکدیگر از این هنر دیرین کشورمان حمایت کنیم و به کودکان خود بیاموزیم که بهترین راه حمایت، خرید صنایعدستی ایرانی است.»
محمودیان ادامه داد: «در سال 95 اتفاقات بسیار خوبی برای صنایعدستی رخ داده، اما هنوز با رشد ایدئالی مدنظرمان فاصله دارد؛ البته امیدواریم و روبهجلو با هدف رشد و تعالی در حرکتیم.»
مدیرکل صادرات معاونت صنایعدستی و هنرهای سنتی کشور خاطرنشان کرد: «بازارچههای نوروزی با هدف حمایت از هنرمندان بومی در 31 استان و در بسیاری از شهرستانهای استانها، حتی در دورترین نقاط ایران، برگزار میشود. در این میان، استان خراسان رضوی با 97 بازارچه رکورددار است؛ همچنین کهگیلویهوبویراحمد با 16 بازارچه، سیستانوبلوچستان با 25 بازارچه و تهران نیز با 4 بازارچه در مجموعه سعدآباد، باغموزه قصر، برج میلاد و پارک آبوآتش پذیرای هنرمندان و گردشگران عزیز نوروزی خواهد بود.»
او با اشاره به اینکه ایران عزیزمان، از آبهای آبی خلیج همیشه فارس تا خزر زیبا، از کهنوج و اقلید تا کامیاران و پاوه، میزبان بازارچههای نوروزی صنایعدستی است گفت: «این بازارچهها که با حضور رشتههای مختلف صنایعدستی، ازجمله بافتههای داری و زیراندازها، کاشی، سفال و سرامیک، شیشه و آبگینه، چوب، انواع دوختها، بافتها برپا میشوند، با عرضه انواع محصولات بومی هر استان و شهرستان از 25 اسفند 95 تا پایان تعطیلات نوروزی در خدمت گردشگران نوروزی خواهند بود.»
محمودیان بیان کرد: «در نوروز 96، 7هزار غرفه صنایعدستی در کل کشور برپا هستند که از بزرگترین مجموعهبازارچههای نوروز در جهان محسوب میشوند. همچنین استقرار جغرافیایی این بازارچهها برای سهولت دسترس گردشگران و مسافران در خانهها و کارگاهها و مراکز صنایعدستی، ورودی یا خروجی شهرها، ابنیههای تاریخی و موزهها یا میادین و پارکهای شناختهشده هر شهر درنظر گرفته شده است.»
مدیرکل صادرات معاونت صنایعدستی و هنرهای سنتی کشور در پاسخ به این پرسش که نظارت بر قیمتها ــ که دغدغه جدی مردم است ــ چگونه صورت میگیرد، خاطرنشان کرد: «نظارت ازطریق کارشناسان استانی معاونت صنایعدستی در همه استانها بر قیمتها صورت میگیرد، اما بهدلیل تنوع زیاد صنایعدستی و منحصربهفرد بودن هر اثر صنایعدستی نسبت به اثر دیگر، قدری کار نظارت دشوار است؛ بااینحال، تلاش میکنیم این نظارتها با بهترین کیفیت صورت گیرد.»
- ضمن تشکر از بیان دیدگاه خود به اطلاع شما رسانده می شود که دیدگاه شما پس از تایید نویسنده این مطلب منتشر خواهد شد.
- دیدگاه ها ویرایش نمی شوند.
- از ایمیل شما فقط جهت تشخیص هویت استفاده خواهد شد.
- دیدگاه های تبلیغاتی ، اسپم و مغایر عرف تایید نمی شوند.
اطلاعیه شماره 4: معرفی سامانه جامع اطلاعات گردشگری
در اطلاعیه شماره 4، ستاد هماهنگی خدمات نوروز، سامانه اطلاعات گردشگری و پاسخگویی به شکایات معرفی شد.
بهگزارش ستاد خبری نوروز سازمان میراثفرهنگی، صنایعدستی و گردشگری، در متن این اطلاعیه که 25 اسفند منتشر شده آمده است:
«ستاد مرکزی هماهنگی خدماتسفر با صدور اطلاعیهای اقدام به معرفی سامانه جامع اطلاعات گردشگری و پاسخگویی به شکایات نمود.
بنا بر اعلام روابطعمومی ستاد مرکزی هماهنگی خدماتسفر، در راستای سیاستهای اتخاذشده در ستاد مرکزی هماهنگی خدماتسفر کشور درخصوص ارائه اطلاعات موردنیاز مسافران قبل از سفر، حین سفر و بعد از سفر، ازطریق سامانه 09629 اقدام به این امر مینماید.
مسافران و گردشگران میتوانند بهصورت 24ساعته کلیه دانستنیهای موردنیاز سفر خود را ــ از قبیل اطلاعات جاذبههای مختلف گردشگری، وضعیت راهها و جادهها، هواشناسی، اماکن اقامتی، موزهها و فرهنگسراها، اماکن پذیرایی، امداد خودرو، دفاتر خدماتمسافرتی، صدور اسناد، بانکها، بیمارستانها، درمانگاهها، داروخانهها، فرودگاهها، ایستگاههای راهآهن، مجتمعهای خدماتی و رفاهی، پمپبنزینها و گازها، مراکز فروش صنایعدستی، جشنوارههای فرهنگی ــ تأمین و همچنین به ارائه و ثبت شکایات خود در این سامانه اقدام نمایند.
**********
درخواست ویژه از مردم
برای حفظ بناهای تاریخی در نوروز
معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در آخرین روزهای سال ۹۵ یک درخواست ویژه از مردم دارد؛ او از مردم میخواهد تا خودشان حافظ هویت و بناهای تاریخی کشورشان باشند و اجازه تخریب بناها و بافتهای تاریخی را به کسی ندهند.
به گزارش اخبارصنعت، تعطیلات نوروز هر سال، معمولا بیشترین درصد تخریبها را به دنبال دارد، اتفاقاتی که به طور مخفیانه در بافتها و بناهای تاریخی سراسر کشور به خصوص در تهران، قم، کرمان، شیراز و دیگر شهرهای تاریخی کشور رخ میدهد و تا ماهها بعد، کسی از آن مطلع نمیشود.
حالا محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در گفتوگو با ایسنا از مردم و به خصوص مالکان آثار تاریخی در سراسر کشور یک درخواست ویژه دارد.
او میگوید: درخواست ویژه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از مردم این است که خودشان در نوروز باستانی از فرهنگ و ثروت فرهنگی کشورشان حفاظت کنند و برای دیگران الگو باشند تا بتوانند آنها نیز در این زمینه قدم بردارند.
وی همچنین مالکان و بهرهبرداران آثار تاریخی را بهترین افرادی میداند که میتوانند با اندیشیدن تمهیداتی ویژه، کاری کنند تا گردشگران داخلی و احیانا خارجی نیز در نوروز خود را یک حافظ میراث فرهنگی بدانند.او تعطیلات نوروز را بهترین فرصت برای بازدید از بناهای تاریخی میداند و بیان میکند: مالکان آثار تاریخی میتوانند با ساماندهی بناهای خود و اجازه بازدید مردم از این بناها به نسل آینده آموزش دهند که چطور از تاریخ و فرهنگ کشور خود حفاظت کنند.
**********
کنترل مکانهای پرتردد گردشگران در دستور کار است
طالبیان همچنین با بیان اینکه در پایگاههای میراث فرهنگی مانند تختجمشید، توس یا حافظیه که معمولا پیکِ حضور گردشگران را در خود دارد، بیشتر در معرض مخاطره یا فرسایش هستند، ادامه میدهد: در این پایگاهها و مکانهای تاریخی، مسیرهای گردشگری و بخشهایی مانند راههای چوبی که نیاز به مرمت دارند، ساماندهی شده یا در دست کار هستند، از سوی دیگر با افزایش تعداد راهنماها و توجیههای حفاظتی و تذکرهای مورد نیاز، آموزشهای لازم به افراد داده شده وتیمهای ویژه در نقاط مختلف این پایگاهها حضور دارند.
معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با بیان اینکه هر بافت تاریخی در شهرهای مختلف کشور که احتمال حضور گردشگران را دارد، افرادِ راهنما با لباس مخصوص راهنمای سازمان میراث فرهنگی تعبیه شدهاند، ادامه میدهد: بافتها و بناهای تاریخی که در اختیار دستگاههای دولتی هستند و امکان بازدید رسمی دارند به طور مرتب برای جلوگیری از هر آسیبی کنترل میشوند، از نمونهی این موارد هسته تاریخی یزد، کاشان و اصفهان را میتوان نام برد.
او همچنین به ارسال بخشنامهای به همه ادارات کل میراث فرهنگی سراسر کشور اشاره و تأکید میکند: در این بخشنامه تأکید شده است تا با برنامهریزی همهی دستگاهها، اقدامات مورد نیاز در قالب برنامههای تعامل یافته با یکدیگر در سطح استانها انجام شوند.
طالبیان میگوید: اگر همراهی و مشارکت مردم برای حفاظت از آثار تاریخی نباشد، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به هیچ عنوان در حفاظت از آثار و هویت تاریخی کشور موفق نمیشود، زمانی به این موفقیت دست پیدا میکنیم که مردم نیز با ما همسو، همفکر و در تعامل باشند.
- ضمن تشکر از بیان دیدگاه خود به اطلاع شما رسانده می شود که دیدگاه شما پس از تایید نویسنده این مطلب منتشر خواهد شد.
- دیدگاه ها ویرایش نمی شوند.
- از ایمیل شما فقط جهت تشخیص هویت استفاده خواهد شد.
- دیدگاه های تبلیغاتی ، اسپم و مغایر عرف تایید نمی شوند.